Tổng thống Mỹ Donald Trump từ lâu đã thúc ép các thành viên châu Âu trong NATO tự lực hơn trong phòng vệ, thay vì phụ thuộc vào Mỹ. Giờ đây, NATO đã cam kết tăng chi tiêu quốc phòng đáng kể trong thập kỷ tới.

Theo tờ The New York Times, hội nghị thượng đỉnh NATO được tổ chức nhằm làm hài lòng Tổng thống Trump đã kết thúc vào ngày 25/6 và kết quả là các thành viên châu Âu trong NATO đã nhất trí mục tiêu chi tiêu đầy tham vọng. Đồng thời, họ cũng khiến ông Trump đưa ra cam kết về nguyên tắc phòng thủ tập thể của khối.

Ngay từ nhiệm kỳ đầu tiên, ông Trump đã gây sức ép buộc các thành viên NATO phải chi nhiều hơn cho quốc phòng. Trong cuộc họp kéo dài một ngày tại Hà Lan hôm 25/6, các nước đồng ý nâng chi tiêu quân sự lên mức tương đương 5% tổng thu nhập quốc dân vào năm 2035.

Tổng thống Mỹ Donald Trump (giữa, hàng đầu) chụp ảnh chung cùng lãnh đạo các nước thành viên NATO tại hội nghị thượng đỉnh của liên minh này ngày 25/6. Ảnh: Reuters/TTXVN

Khoản tăng này bao gồm 3,5% dành cho các nhu cầu quân sự truyền thống như binh lính, vũ khí, đạn dược và tên lửa. Đây là mức tăng mạnh so với mục tiêu hiện tại là 2%. Ngoài ra, còn có thêm 1,5% dành cho các hạng mục liên quan đến quân sự như nâng cấp đường sá, cầu cống, y tế khẩn cấp, an ninh mạng và khả năng chống chịu dân sự.

Ông Trump tỏ ra hài lòng. Ông nói trong cuộc họp báo sau hội nghị: “Đây là một hội nghị tuyệt vời và tôi rất hài lòng”. Ông cũng nhấn mạnh vai trò trung tâm của Mỹ trong bảo vệ châu Âu: “Họ muốn bảo vệ đất nước họ và họ cần Mỹ. Nếu không có Mỹ, thì sẽ không còn như cũ nữa”.

Ông Trump từ lâu đã chỉ trích các thành viên NATO là phụ thuộc vào Mỹ để được bảo vệ. Phó Tổng thống JD Vance và Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth cũng mô tả châu Âu là gánh nặng đối với tài nguyên an ninh của Mỹ. Tổng thống Trump thậm chí từng công khai nghĩ đến việc rút khỏi NATO.

Tuy nhiên, tuyên bố chung ngắn gọn của hội nghị được tất cả các nước thành viên nhất trí thông qua ngày 25/6 đã tái khẳng định cam kết với Điều 5 trong hiệp ước NATO về phòng thủ tập thể. Dù thường tránh đưa ra cam kết công khai về Điều 5, nhưng ông Trump lại hay bày tỏ ủng hộ trong các cuộc gặp riêng.

Tổng Thư ký NATO Mark Rutte cũng khẳng định: “Mỹ hoàn toàn cam kết với Điều 5”.

Hội nghị được Thượng nghị sĩ đảng Dân chủ Christopher Coons của bang Delaware, thành viên Ủy ban Đối ngoại Thượng viện, ca ngợi: “Đây là một hội nghị mang tính bước ngoặt. Thỏa thuận chi 5% là một bước tiến quan trọng hướng tới cam kết chung về an ninh tập thể”.

Ông Coons cũng cảnh báo rằng khoản tiền này phải được phối hợp và sử dụng hiệu quả, nếu không chỉ khiến chi phí và lạm phát tăng cao.

Dù vậy, một số người khác tỏ ra hoài nghi. Bà Torrey Taussig, cựu Giám đốc khu vực châu Âu của Hội đồng An ninh Quốc gia dưới thời Tổng thống Joe Biden, nhận định: “Tất cả các thách thức lớn đều bị loại khỏi chương trình nghị sự. Không có kết quả nào đáng kể về vấn đề Ukraine, dù đây là năm thứ tư diễn ra cuộc xung đột này ở châu Âu. Bà cũng nói rằng hội nghị không thảo luận về chính sách đối với Nga hay Trung Quốc.

Hơn nữa, cam kết nâng chi tiêu lên 5% được đặt ra trong vòng một thập kỷ vốn một quãng thời gian dài. Một số quốc gia có thể sẽ không bao giờ đạt được mục tiêu này.

Trước hội nghị, Thủ tướng Tây Ban Nha Pedro Sanchez cho biết nước này sẽ chi 2,1% GDP cho quốc phòng không hơn, không kém. Slovakia và Bỉ cũng úp mở rằng cam kết 5% là điều không thể.

Tuy nhiên, ông Rutte đã khéo léo vượt qua sự cứng rắn của Tây Ban Nha bằng ngôn ngữ ngoại giao. Tuyên bố chung nêu rằng “các thành viên”, chứ không phải “tất cả các thành viên”, đã đồng ý với mức 5%.

Ông Rutte coi thỏa thuận là một chiến thắng dành cho Tổng thống Trump, ca ngợi ông vì đã thúc đẩy châu Âu hành động vì lợi ích của chính họ. Ông Rutte nhắn riêng cho ông Trump trong một tin nhắn mà ông Trump sau đó đã đăng lên mạng xã hội: “Ngài đã làm được điều mà không một tổng thống Mỹ nào trong nhiều thập kỷ có thể làm”.

Ngay cả khi các quốc gia chi tiêu không đồng đều, kết quả vẫn sẽ là chi tiêu quân sự của châu Âu sẽ tăng mạnh. Các bên hy vọng rằng khoản tiền này sẽ được sử dụng hiệu quả cho các lĩnh vực trọng yếu như phòng không và tình báo vệ tinh, lĩnh vực mà hiện tại Mỹ vẫn là lực lượng không thể thay thế. Một đợt rà soát chi tiêu sẽ diễn ra vào năm 2029.

Ông Trump đã ra lệnh rà soát vị trí đóng quân hiện tại của binh lính Mỹ và cân nhắc điều chỉnh trong tương lai. Điều này có thể ảnh hưởng đến kế hoạch của NATO về số lượng binh sĩ và thiết bị mà mỗi đồng minh cần có.

Bất chấp các cam kết, nhiều nước, đặc biệt là ở Tây Âu, sẽ đối mặt với nhiệm vụ chính trị khó khăn khi thuyết phục người dân rằng mối đe dọa an ninh là có thật và cần chi tiền để răn đe.

Chuyên gia quốc phòng châu Âu Rachel Rizzo tại Hội đồng Đại Tây Dương nhận định rằng đó chính là “nơi lý thuyết va phải thực tế”. Bà đặt câu hỏi: “Liệu các nhà lãnh đạo châu Âu có đủ bản lĩnh chính trị để thuyết phục công chúng ủng hộ cam kết này không?”.

Tuy nhiên, tốc độ triển khai cũng rất quan trọng. Theo bà Rizzo, mức chi tiêu mới phải nhanh chóng chuyển hóa thành năng lực quân sự thực tế mà các nước có thể đóng góp.

Một số nhà phân tích khen ngợi ông Rutte và các lãnh đạo châu Âu vì đã làm cho ông Trump hài lòng, coi đó là biểu hiện của sự khôn ngoan chính trị. Bà Kori Schake, Giám đốc chính sách đối ngoại và quốc phòng tại Viện Doanh nghiệp Mỹ, nhận định: “Khi đối mặt với nguy cơ bị Mỹ bỏ rơi, các thành viên đã đưa ra một chiến lược giúp kéo dài thời gian và xoa dịu ông Trump”.

Vấn đề Ukraine hầu như bị gạt ra ngoài lề tại hội nghị, dù Tổng thống Volodymyr Zelensky có gặp ông Trump. Hai người dự kiến gặp nhau vào tuần trước tại hội nghị G7 ở Canada, nhưng ông Trump đã hủy cuộc gặp với lý do cần trở về Washington để xử lý xung đột giữa Israel và Iran.

Trong buổi họp báo, ông Rutte cam kết tiếp tục hỗ trợ Ukraine bằng tiền và thiết bị.

Tuyên bố chung không đề cập đến khả năng Ukraine gia nhập NATO trong tương lai, có vẻ như nhằm xoa dịu ông Trump vì ông phản đối điều này. Tuy nhiên, ông Rutte vẫn nhấn mạnh cam kết lâu dài của NATO về việc cuối cùng sẽ kết nạp Ukraine. Ông nói: “Chúng tôi ủng hộ Ukraine trên con đường không thể đảo ngược tiến tới tư cách thành viên NATO”.

Bà Liana Fix, chuyên gia châu Âu tại Hội đồng Quan hệ Đối ngoại, nhận xét: “Phải thành thật mà nói, hội nghị này được dàn dựng sao cho trước tiên bảo đảm lợi ích an ninh của các thành viên NATO, sau đó mới đến Ukraine”.
Nguồn: baotintuc.vn