Trận động đất mạnh 8,8 độ ngoài khơi bán đảo Kamchatka của Nga ngày 30-7 đã gây ra sóng thần lan rộng, buộc hàng chục triệu người phải sơ tán khẩn cấp.

Đây là một trong những trận động đất mạnh nhất từng được ghi nhận, xảy ra vào 11h25 sáng 30-7 giờ địa phương (6h25 sáng cùng ngày giờ Việt Nam).

Cơ quan Khảo sát địa chất Mỹ cho biết tâm chấn nằm ở độ sâu 19,3km, cách thành phố Petropavlovsk-Kamchatsky khoảng 119km về phía đông đông nam. Cảnh báo sóng thần đã được phát đi khắp khu vực Thái Bình Dương, từ Nga, Nhật Bản đến Mỹ và nhiều quốc gia khác.

Ảnh hưởng lan rộng

Tình trạng khẩn cấp được ban bố tại thị trấn cảng Severo-Kurilsk của Nga sau khi sóng thần cao tới 4m ập đến.

Theo thị trưởng Alexander Ovsyannikov, những đợt sóng đã tràn tới tận đài tưởng niệm Thế chiến 2, cách bờ biển khoảng 400m. Cảng biển và cơ sở chế biến hải sản bị ngập, nhiều tàu thuyền bị cuốn khỏi nơi neo đậu. Một phần lưới điện tại khu vực Sakhalin bị hư hại.
2.700 người dân đã được sơ tán đến nơi an toàn trên quần đảo Kuril do nguy cơ sóng thần. Thị trưởng Ovsyannikov cho biết: "Mọi người đều đã được sơ tán. Có đủ thời gian, cả một tiếng đồng hồ. Vì vậy, tất cả mọi người đã được sơ tán, tất cả mọi người đều ở trong vùng an toàn".

Một số người bị thương do động đất nhưng không ai bị chấn thương nghiêm trọng. Theo Hãng tin Tass, khoảng 7.000 - 8.000 du khách đang có mặt tại Kamchatka và thông tin sơ bộ cho thấy không ai bị thương.

Tại Nhật Bản, cơ quan khí tượng ghi nhận đợt sóng thần cao 1,3m ập vào cảng ở tỉnh Iwate. Gần 2 triệu người được yêu cầu sơ tán, nhiều người trú ẩn trên tầng thượng các tòa nhà cao tầng ở thành phố Hokkaido.

Công ty năng lượng Tokyo Electric Power đã tạm dừng giai đoạn tiếp theo của việc xả nước đã xử lý từ nhà máy điện hạt nhân Fukushima-1. Không may, một phụ nữ 58 tuổi ở thành phố Kumano (tỉnh Mie) đã thiệt mạng do lao xe khỏi đường quốc lộ và rơi xuống vực trong quá trình sơ tán.

Sóng thần cũng lan tới bờ tây nước Mỹ và Hawaii, với đợt sóng cao hơn 1,5m được ghi nhận tại khu vực Kahului trên đảo Maui.

Giới chức bang California đã khẩn trương cảnh báo về nguy cơ sóng thần và yêu cầu người dân sơ tán. Với gần 27 triệu người sống ở các hạt ven biển, đây là bang có dân số ven biển lớn nhất nước Mỹ.

Cảnh báo hoặc khuyến cáo sóng thần cũng được phát đi tại Trung Quốc, Philippines, Indonesia, New Zealand, Guam, Tonga, Canada, Mexico, Peru, Ecuador...

Đến chiều tối 30-7 (giờ Việt Nam), cảnh báo sóng thần đã được chuyển sang trạng thái khuyến cáo ở Hawaii cũng như một số khu vực của Nhật Bản (trừ Hokkaido và Tohoku). Cảnh báo đã được gỡ tại Kamchatka, Philippines, Guam và quần đảo Bắc Mariana.

Động đất cực mạnh

Theo Washington Post, trận động đất ngoài khơi Kamchatka ban đầu được ghi nhận có độ lớn tới 8 độ, sau đó được nâng lên 8,7 rồi 8,8 - bằng với trận động đất mạnh thứ sáu từng được ghi nhận.

Giáo sư danh dự ngành địa vật lý Lori Dengler (Đại học Bách khoa bang California tại Humboldt) cho biết việc điều chỉnh cường độ không phải là bất thường.

"Có thể trong vài tuần tới con số này sẽ được nâng lên một chút. Vì những trận động đất lớn phát ra rất nhiều năng lượng, nên việc xác định chính xác độ lớn sẽ khó hơn nhiều", bà giải thích.

Những trận động đất lớn (từ 8 độ trở lên) thường chỉ xảy ra khoảng một lần mỗi năm. Song theo phó giáo sư địa chất và vật lý Brandon Shuck (Đại học bang Louisiana), những trận mạnh như ngày 30-7 chỉ xuất hiện trung bình một lần mỗi thập kỷ.

"Chúng ta đang chứng kiến một sự kiện địa chất cực kỳ mạnh mẽ", ông nói. Theo ông Shuck, khoảng 250.000 người sống trên bán đảo có khả năng đã trải qua rung lắc khá dữ dội ở cấp 8/12 trên thang Mercalli: "Ở cấp độ này, các tòa nhà sẽ bị hư hại đáng kể".

Một yếu tố khác khiến trận động đất có sức phá hoại lớn là độ sâu nông. Theo Cơ quan Khảo sát địa chất Mỹ, một trận động đất được coi là nông nếu tâm chấn nằm trong khoảng từ 0 đến 70km tính từ bề mặt Trái đất.

Trận động đất hôm 30-7 cực kỳ nông, xảy ra ở độ sâu chỉ khoảng 20km. Động đất nông thường gây thiệt hại nhiều hơn vì năng lượng chúng giải phóng không cần phải di chuyển xa để đến bề mặt Trái đất.

"Động đất nông giải phóng một lượng năng lượng khổng lồ, và trong trường hợp này, vị trí gần bờ biển đã kích hoạt một trận sóng thần", Đài CNN dẫn lời tiến sĩ Mohammad Kashani (Đại học Southampton) nói với Trung tâm Truyền thông khoa học.

Hiện tượng thiên nhiên kỳ lạ

Chỉ trong chưa đầy 12 giờ, một loạt hiện tượng thiên nhiên kỳ lạ đã liên tiếp xuất hiện tại nhiều khu vực.

Tại Nhật Bản, vài giờ sau cảnh báo sóng thần khẩn cấp, người dân tại thành phố Tateyama, Chiba đã chứng kiến cảnh tượng hiếm gặp: nhiều con cá voi lớn bất ngờ trôi dạt vào bờ, nằm bất động trên dải cát. Hình ảnh từ hiện trường nhanh chóng được các đài truyền hình lớn của Nhật phát sóng trực tiếp.

Cũng trong buổi trưa cùng ngày (giờ Việt Nam), người dân tại Newport Beach (California, Mỹ) bất ngờ thấy hàng nghìn con chim biển đồng loạt bay loạn xạ trên bầu trời, tạo thành những luồng chuyển động xoáy như một "cơn lốc sống".

Tại Antsiferov - hòn đảo hoang thuộc quần đảo Kuril (Nga) - máy quay đã ghi lại khoảnh khắc hàng chục con sư tử biển Steller hoảng loạn tháo chạy khỏi bãi đá khi đợt sóng thần đầu tiên bất ngờ ập đến bờ.

Theo các nhà nghiên cứu, nhiều loài động vật biển như cá voi hay sư tử biển có hệ thần kinh cực nhạy với rung động, sóng âm và thay đổi áp suất bất thường dưới đáy biển. Những dấu hiệu đó có thể khiến chúng mất phương hướng và trở nên phản ứng phòng vệ.

Theo tạp chí khoa học National Geographic, đây không phải hiện tượng hiếm, đơn cử như ở thảm họa sóng thần Ấn Độ Dương năm 2004, nhiều loài cá voi và cá heo đã dạt vào bờ trước khi sóng đến, hay trận động đất ở Nhật Bản năm 2011, khoảng 50 con cá heo đã dạt vào bờ biển tỉnh Ibaraki.

Tương tự, chim vốn nhạy cảm với những biến đổi nhỏ trong áp suất khí quyển, từ trường Trái đất hoặc thậm chí âm thanh tần số thấp do địa chấn sinh ra. Khi một vài cá thể hoảng loạn, hành vi này có thể lan ra toàn đàn theo bản năng cảnh báo.

Dù khoa học chưa thể xác định mối liên hệ trực tiếp và bằng chứng cho việc cá voi hay sư tử biển có thể dự đoán động đất, song các nghiên cứu từ Cơ quan Quản lý khí quyển và đại dương quốc gia Mỹ (NOAA) và nhiều nghiên cứu quốc tế đã chỉ ra rằng những biểu hiện bất thường của động vật (như chim, cá heo, voi) đôi khi có thể đóng vai trò như hệ thống cảnh báo sớm tự nhiên, đặc biệt trong bối cảnh thiên tai ngày càng khó lường.

Cảnh báo dư chấn

Hơn 50 dư chấn đã xảy ra sau trận động đất ban đầu. Các nhà địa chấn học cảnh báo rằng những rung chấn mạnh tới 7,5 độ vẫn có khả năng tiếp tục xảy ra trong những ngày hoặc tuần tới.
Trong khi thang Richter đo độ lớn của động đất dựa trên dao động của máy đo địa chấn, thang cường độ Mercalli sửa đổi lại đo cường độ động đất tại một địa điểm cụ thể, như thành phố Petropavlovsk-Kamchatsky trên bán đảo Kamchatka.
Không chỉ cực mạnh, trận động đất hôm 30-7 còn cực kỳ nông, tạo nên sự kết hợp nguy hiểm khiến thiệt hại trở nên nghiêm trọng hơn. Vị trí gần bờ biển của tâm chấn cũng góp phần kích hoạt sóng thần lan rộng khắp Thái Bình Dương.

(Nguồn: Tuoitre)