Quyết định bất ngờ của Ba Lan khiến tuyến đường sắt huyết mạch nối Trung Quốc – EU trị giá 25 tỷ euro bị tê liệt, phơi bày mâu thuẫn giữa lợi ích an ninh và logic thương mại.

Theo kênh tin tức hàng đầu về Ba Lan cùng khu vực Trung Âu TVP World (tvpworld.com) và Politico.eu ngày 17/9, quyết định bất ngờ của Ba Lan về việc đóng cửa biên giới với Belarus đã gây ra một cú sốc lớn cho tuyến thương mại quan trọng bậc nhất nối liền Trung Quốc và Liên minh châu Âu (EU). Động thái này không chỉ là một biện pháp an ninh đơn thuần mà còn đang thách thức trực tiếp tuyến đường xuất khẩu trị giá 25 tỷ euro của Trung Quốc, đồng thời phơi bày những căng thẳng địa chính trị sâu sắc đang diễn ra ở Đông Âu. Quyết định này đã thay thế hoàn toàn “logic thương mại” bằng “logic an ninh”.

Nguyên nhân dẫn đến hành động quyết đoán của Ba Lan bắt nguồn từ những căng thẳng leo thang với Nga và Belarus. Ba Lan đã quyết định đóng cửa biên giới ngay trước thềm cuộc tập trận quân sự chung Zapad 2025 giữa Nga và Belarus. Động thái này diễn ra sau khi thiết bị bay không người lái bị cáo buộc là của Nga xâm nhập không phận Ba Lan (Moskva đã phủ nhận cáo buộc), được quốc gia Trung Âu này xem là một "hành động khiêu khích". Với 5 cửa khẩu đã bị đóng cửa, bao gồm 3 cửa khẩu đường sắt, tuyến đường huyết mạch cho 90% lượng hàng hóa đường sắt giữa Trung Quốc và EU đã bị phong tỏa vô thời hạn.

Hậu quả kinh tế và thương mại

Việc đóng cửa biên giới ngay lập tức gây ra những tác động nghiêm trọng. Theo các nhà phân tích thị trường vận tải Upply, khối lượng vận chuyển hàng hóa bằng đường sắt giữa Trung Quốc và EU đã tăng 10,6% vào năm 2024, đạt giá trị 25,07 tỷ euro, tăng 84,9% so với năm 2023. Tuyến đường này là “phao cứu sinh” cho các gã khổng lồ thương mại điện tử như Temu và Shein, vốn phụ thuộc vào tốc độ vận chuyển để giao hàng đúng hẹn. Ông Marek Różycki, Giám đốc điều hành của Last Mile Experts, ước tính rằng khoảng 30% các bưu kiện sẽ phải chuyển sang đường hàng không, gây ảnh hưởng đáng kể đến chi phí và chất lượng dịch vụ.

Các doanh nghiệp Ba Lan cũng không tránh khỏi thiệt hại. Chủ tịch PKP Cargo Connect, Piotr Sadza, cho rằng việc đóng cửa ngắn hạn có thể được kiểm soát, nhưng nếu kéo dài, hàng hóa sẽ phải chuyển hướng sang các tuyến đường thay thế kém hiệu quả hơn, như đi qua Kazakhstan, Biển Caspi, Biển Đen rồi đến Nam Âu hoặc Thổ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên, theo ông Sadza, “không có giải pháp thay thế nào tốt hơn tuyến đường sắt giữa Trung Quốc và Liên minh châu Âu”. Ngoài ra, khoảng 10.000 tài xế Belarus làm việc cho các công ty vận tải Ba Lan cũng đang bị mắc kẹt.

Phản ứng ngoại giao và động cơ chính trị

Trước tình hình này, Trung Quốc đã lập tức gây sức ép ngoại giao lên Ba Lan. Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị đã có chuyến thăm Ba Lan, nơi ông bày tỏ hy vọng rằng nước này sẽ "thực hiện các biện pháp hiệu quả để đảm bảo hoạt động an toàn và suôn sẻ của tuyến đường sắt" và "sự ổn định của chuỗi cung ứng và công nghiệp quốc tế". Ông Vương Nghị nhấn mạnh rằng tuyến đường sắt Trung Quốc - châu Âu là một “dự án trọng điểm” mang lại lợi ích cho cả hai bên.

Tuy nhiên, Ba Lan đã giữ vững lập trường an ninh của mình. Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Ba Lan Paweł Wroński cho biết “logic thương mại, vốn cũng có lợi cho chúng tôi, đang được thay thế bằng logic an ninh”. Điều này cho thấy Ba Lan quyết không thỏa hiệp, đặt an ninh quốc gia lên trên lợi ích kinh tế. Quyết định của Ba Lan cũng diễn ra trong bối cảnh Tổng thống Mỹ Donald Trump đang gia tăng áp lực lên các nước EU nhằm áp đặt thuế quan đối với Trung Quốc, với mục đích buộc Bắc Kinh phải chấm dứt hỗ trợ cho Nga.

Một số chuyên gia nhận định rằng việc đóng cửa biên giới này có thể là một biện pháp "tạm thời" nhưng rất hiệu quả để gây áp lực lên Trung Quốc, một cách thay thế cho thuế quan. Theo ông Piotr Krawczyk, cựu Giám đốc Cơ quan Tình báo Đối ngoại Ba Lan, Washington có thể hài lòng khi "cửa ngõ đường bộ chính cho hàng hóa Trung Quốc giờ đây đã bị chặn một thời gian". Ông Krawczyk cũng cho rằng các quốc gia châu Âu khác, như Đức, cũng không quá buồn khi thấy tuyến đường này bị đóng, bởi các cảng lớn của họ như Rotterdam và Hamburg có thể được hưởng lợi khi hàng hóa chuyển hướng sang đường biển.

Về phần mình, Konrad Popławski, nhà kinh tế tại Trung tâm Nghiên cứu Phương Đông có trụ sở tại Ba Lan, cho rằng mặc dù giá trị thương mại bị ảnh hưởng là đáng kể, nhưng nó chưa đủ lớn để buộc Bắc Kinh phải thay đổi lập trường đối với Moskva. Tuy nhiên, đối với các tỉnh miền Tây Trung Quốc, vốn phụ thuộc nhiều vào đường sắt và thiếu khả năng tiếp cận cảng biển, việc đóng cửa này là một vấn đề lớn.

Nguồn: TTXVN