Ngày 8/8, sau gần 4 thập kỷ xung đột, Azerbaijan và Armenia đã ký một thỏa thuận hòa bình mang tính bước ngoặt tại Nhà Trắng.
 

Tổng thống Azerbaijan Ilham Aliyev và Thủ tướng Armenia Nikol Pashinyan đã đặt bút ký văn kiện mang tính lịch sử vào ngày 8/8 tại Nhà Trắng, với sự chứng kiến của Tổng thống Mỹ Donald Trump, chính thức khép lại cuộc xung đột Karabakh kéo dài gần 40 năm. Nga - quốc gia vốn từng giữ vai trò trung tâm ở Nam Caucasus - đã vắng mặt trong thời khắc lịch sử này.

"Ngày hôm nay, chúng ta thiết lập hòa bình ở Nam Caucasus" - ông Aliyev tuyên bố - "Chúng ta đang viết nên một trang sử mới vĩ đại".

Ông Pashinyan nhấn mạnh thỏa thuận này "mở ra một chương hòa bình", đặt nền móng cho một câu chuyện tốt đẹp hơn quá khứ.

Tại buổi họp báo chung, Tổng thống Trump phát biểu: "Hai quốc gia cam kết chấm dứt vĩnh viễn mọi giao tranh. Liên minh châu Âu, Nga từng cố gắng hòa giải, nhưng không thành. Hôm nay, chúng tôi đã thành công".

Một nội dung nổi bật trong thỏa thuận là việc thiết lập hành lang giao thông mới, mang tên "Tuyến Trump vì Hòa bình và Thịnh vượng quốc tế". Hành lang này sẽ nối liền Azerbaijan đại lục với vùng Nakhchivan - giáp Thổ Nhĩ Kỳ, đồng minh thân cận của Baku - đi qua lãnh thổ Armenia.

Phát ngôn viên Nhà Trắng Anna Kelly cho biết tuyến đường sẽ "bảo đảm kết nối thông suốt giữa hai nước, đồng thời tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Armenia".

Khoảng cách giữa Azerbaijan và Nakhchivan hiện bị chia cắt bởi 32 km lãnh thổ Armenia. Với Baku, tuyến hành lang này mở ra kết nối đường bộ trực tiếp tới Nakhchivan, củng cố quan hệ với Thổ Nhĩ Kỳ và gia tăng vị thế trung tâm hậu cần toàn cầu. Ban đầu, Azerbaijan muốn kiểm soát hoàn toàn hành lang mà không có sự tham gia của bất kỳ bên thứ ba nào.

Với Yerevan, tuyến đường này là cơ hội hội nhập sâu hơn vào các mạng lưới thương mại, đa dạng hóa nền kinh tế vốn chịu nhiều tổn thất và thu hút đầu tư nước ngoài. Lo ngại về chủ quyền được giải quyết khi thỏa thuận quy định hành lang sẽ do Armenia quản lý theo luật pháp nước này, Mỹ chỉ thuê lại đất để giao cho một liên danh vận hành và phát triển hạ tầng.

Hai bên cũng ký văn kiện giải thể Nhóm Minsk của OSCE - cơ chế trung gian được thành lập từ năm 1992 để giải quyết xung đột Karabakh - do Mỹ, Nga và Pháp đồng chủ tịch.

"Đã khép lại trang xung đột thì không còn cần một cơ chế giải quyết nữa" - ông Pashinyan nói.

Thỏa thuận ngày 8/8/2025 không chỉ khép lại một trong những xung đột lâu dài nhất hậu Liên Xô mà còn tái định hình cán cân quyền lực ở Nam Caucasus. Tuy nhiên, việc duy trì hòa bình sẽ đòi hỏi sự tin tưởng lẫn nhau cũng như khả năng chống chọi với áp lực từ bên ngoài.

Xung đột giữa Azerbaijan và Armenia bùng phát từ cuối những năm 1980, khi khu vực Nagorno-Karabakh - thuộc Azerbaijan nhưng phần lớn dân cư là người Armenia - tuyên bố ly khai và sáp nhập với Armenia. Từ năm 1988 đến 1994, Chiến tranh Karabakh lần thứ nhất khiến khoảng 30.000 người thiệt mạng và hơn 1 triệu người bị di dời, chủ yếu là người Azerbaijan mất nhà cửa khi quân Armenia chiếm giữ Nagorno-Karabakh cùng 7 vùng phụ cận.

Đến năm 2020, sau nhiều năm căng thẳng cầm chừng, Azerbaijan mở chiến dịch quân sự nhanh chóng giành lại vùng Nagorno-Karabakh và các vùng đệm trong vòng 44 ngày - vụ xung đột lần thứ hai. Quân đội Azerbaijan tận dụng ưu thế công nghệ, như sử dụng drone từ Thổ Nhĩ Kỳ và Israel, đã thành công áp đảo, với thiệt mạng ước tính lên đến hàng nghìn người. Sau đó, Nga đóng vai trò trung gian ký lệnh ngừng bắn, đồng thời triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình để bảo vệ hành lang Lachin - tuyến duy nhất kết nối Karabakh với Armenia.

Tình hình càng thêm căng thẳng vào năm 2022 khi Baku phong tỏa hoàn toàn hành lang Lachin, gây thiếu thốn nghiêm trọng thực phẩm và nhiên liệu cho cư dân Karabakh. Tròn 1 năm sau, Azerbaijan tiến hành chiến dịch quân sự mới, buộc chính quyền Karabakh đầu hàng và giải tán đội quân phòng vệ vào tháng 9/2023. Hàng trăm nghìn người Armenia di tản khỏi vùng, gần như hoàn tất cuộc trục xuất dân Karabakh khỏi khu vực này.

Sau động thái này, cả hai nước cho biết muốn ký hiệp định hòa bình lâu dài. Đến tháng 3/2025, hai bên đã thống nhất được văn bản hiệp định, tuy nhiên vẫn còn nhiều trở ngại chính trị, như yêu cầu Baku phải sửa đổi hiến pháp của Yerevan và thỏa thuận về hành lang vận tải đặc biệt qua Armenia.

Nguồn: VTV